طرحواره تنبیه
کلمه تنبیه معمولا یادآور چهره خشمگین والدین است هنگامی که کودک کاری خلاف میل آنها انجام می دهد. مبتلایان به طرحواره تنبیه در تنبیه دیگران هیچ گونه مروت و دل رحمی به خرج نمی دهند. در واقع اصلا برایشان اهمیتی ندارد که طرف مقابل درگیر شرایطی سخت باشد و یا مشکلاتی داشته باشد. فاکتور مورد اهمیت برای این افراد صرفا درست انجام دادن کارهاست.
این افراد معتقدند که اگر فرد گناهکار را تنبیه نکنند دوباره اشتباه خود را تکرار می کند و این تنبیه برای آگاه نمودن او از اشتباه و عدم تکرار دوباره آن است. آنها فکر می کنند که فرد گناهکار در حال حاضر متوجه فواید این تنبیه نمی باشد و باید از اشتباه خود درس بگیرد. همچنین او در آینده ممنون این درس ها خواهد بود.
این گونه افراد را معمولا در مدیر و ناظم مدرسه ای که علاقه زیادی به تنبیه دانش آموزان دارد می توان مشاهده کرد. قاضی و یا پلیس بدخلقی که به دنبال کوچکترین بهانه برای تنبیه هستند نیز ممکن است گرفتار تله تنبیه باشند.
افراد مبتلا به طرحواره تنبیه
این طرحواره به دو صورت در افراد مبتلا دیده می شود:
- تنبیه دیگران
- تنبیه خود
این افراد معتقدند مردم ( همچنین خودشان) باید به خاطر اشتباهاتشان شدیدا تنبیه شوند. آن ها خودشان را به عنوان افرادی به شدت پایبند اخلاق و ناشکیبا نشان می دهند و در بخشیدن خودشان یا دیگران بی نهایت مشکل دارند. آن ها معتقدند کسانی که اشتباه می کنند مستحق تنبیه هستند نه بخشش. هیچ گونه عذری قابل پذیرش نیست. چنین افرادی دوست ندارند شرایطی را که باعث ایجاد عذر و بهانه می شود در نظر بگیرند. آن ها نقص موجود انسانی را نمی پذیرند و هیچ گونه احساس همدلی نسبت به کسی که از نظر آن ها فردی بد است و کار نادرستی انجام داده است ندارند. این افراد رحم و بخشش ندارند.
سیمای بالینی طرحواره تنبیه
بهترین روش برای مشاهده طرحواره تنبیه این است که وقتی کسی اشتباه می کند تن صدای آنها را در حین سرزنش کردن در نظر بگیریم چه وقتی که درباره دیگران چه وقتی که درباره خودشان حرف می زنند. ریشه تحولی تن صدای تنبیه افراد تقریبا شبیه والدین سرزنش گری است که همان تن صدا را داشته اند. چنین تن صدایی نشانگر تنبیه شدید است. مثل صدای یک ” واعظ توبه فرما” است : سرد، تحقیرآمیز و بی عاطفه؛ صدایی حاکی از نداشتن لطافت و دلسوزی. این صدا خاموش نمی شود مگر اینکه خطاکار تنبیه شود. این صدا همچنین این حس را انتقال می دهد که جریمه فرد خطاکار باید از میزان جرمش بیشتر باشد.
اغلب اوقات طرحواره تنبیه با طرحواره های دیگر ارتباط پیدا می کند مخصوصا با طرحواره معیارهای سرسختانه و نقص.
تله تنبیه
وقتی افراد به خاطر نرسیدن به معیارهای سرسختانه خودشان را تنبیه می کنند در حالی که می توانستند به راحتی بپذیرند کارشان را کامل انجام نداده اند. این امر نشان دهنده آن است که هر دو طرحواره معیارهای سرسختنانه و تنبیه در ذهن آنها وجود دارد. این افراد به خاطر نقص هایشان خود را تنبیه می کنند در حالی که می توانستند خیلی راحت احساس ناراحتی کنند. این امر نشان دهنده آن است که هر دو طرح واره نقص و تنبیه در ذهنشان وجود دارد.
آنها والدین تنبیه گر خود را به عنوان یک ذهنیت درون سازی کرده اند و به خاطر نقص هایشان خود را تنبیه می کنند. دقیقا مثل والدینی که آن ها را تنبیه کرده اند. آن ها سرخودشان داد می زنند خودشان را مجروح می کنند و گرسنگی را تحمل می کنند یا هر نوع تنبیه دیگری برای خودشان در نظر می گیرند.
دلایل شکل گیری طرحواره
از مهم ترین دلایل می توان به داشتن والدینی عصبی و تنبیه گر اشاره کرد. این والدین در مقابل کوچکترین اشتباه فرزند خود خشمگین می شوند و او را تحقیر می کنند. در واقع کودک جرات انجام کاری را ندارد چراکه می داند در صورت انجام کوچکترین اشتباه تنبیه خواهد شد.
برخی والدین در برابر اشتباه کودک بسیار سخت گیر هستند و به راحتی نمی توانند آن را ببخشند. در واقع زمانی که کودک دچار اشتباهی می شود والدین آن اشتباه را بسیار بزرگ می کنند و تنبیه شدیدی برای کودک در نظر می گیرند. این کودک یاد می گیرد که نباید هیچ گونه اشتباهی مرتکب شود. چنین کودکی در بزرگسالی نیز در بخشیدن اشتباه اطرافیان و همچنین خود دچار مشکل خواهد شد.
برخی از والدین معیارهای بسیار بلند پروازانه برای کودک در نظر می گیرند و او را تحت فشار قرار می دهند که حتما باید به آن اهداف برسد. در صورت دست نیافتن به هدف مورد نظر کودک تنبیه می شود. در نتیجه فرزند در ناخودآگاه خود تنبیه را روشی برای رسیدن به اهداف می داند.
