نقش طرحواره در روانشناسی

طرحواره چیست؟

طرحواره ها چارچوبهای شناختی هستند که به ما در سازماندهی و تفسیر اطلاعات کمک می کنند. آنها از طریق تجربه توسعه یافته و می توانند بر پردازش شناختی ما تأثیر بگذارند. طرحواره را می توانیم به عنوان یک الگوی ثابت در نظر گرفت که از طریق آن می توانیم دنیا را نظاره کنیم. این شاید ساده ترین تعریف برای طرحواره باشد.

شکل گیری طرحواره

بسیاری از طرحواره ها در اوایل زندگی شکل می گیرند، به حرکت خود ادامه می دهند و خود را بر تجربیات بعدی زندگی تحمیل می کنند، حتی اگر فایده ای نداشته باشند. طرحواره عمومی ترین سطح شناختی است که در برابر تغییر مقاوم است و تأثیر عمیق و قدرتمندی در شناخت و احساسات فرد دارد.
هرچه زمان شکل گیری تله های زندگی به عقب ت، بنیادی‌تر و قوی‌تر است و تغییر آن سخت‌تر صورت می گیرد. در حالت کلی از آنجا که طرحواره‌ها بنیادی‌ترین و عمومی‌ترین باورهای فرد هستند، تأثیر عمیقی در شناخت، احساس و رفتار فرد دارند و می‌توانند کاملاً بر زندگی وی مسلط شوند وهمه ی جنبه های زندگی را تحت تأثیر قرار دهند.

عوامل ایجاد طرحواره‌های ذهنی (تله‌های زندگی) در کودکی

اگر نیازهای عاطفی در دوران کودکی به‌طور مناسبی پاسخ دریافت نکنند، کودک با مشکلات زیر روبه‌رو خواهد شد که زمینه‌ساز ایجاد تله‌های ذهنی هستند:

• عدم احساس هویت فردی و استقلال
• عدم آزادی بیان در احساسات و بازگو کردن خواسته‌های خود
• بازی نکردن و عدم انجام فعالیت‌های خودجوش
• عدم احساس امنیت و دلبستگی به دیگران

انواع طرحواره

طرحواره های شخصی در مورد افراد خاص متمرکز شده است. به عنوان مثال، طرحواره شما در مورد دوستتان ممکن است اطلاعاتی در مورد ظاهر، رفتارها، شخصیت، ترجیحات و علائق او باشد.

طرحواره های اجتماعی شامل دانش عمومی در مورد نحوه رفتار افراد در موقعیت های خاص اجتماعی است.

طرحواره های خود بر دانش شما در مورد خود متمرکز هستند. این می تواند هم شامل مواردی باشد که در مورد خود فعلی و هم ایده هایی در مورد خود ایده آل یا آینده شما باشد.

طرحواره های رویدادی بر الگوهای رفتاری متمرکز شده اند که باید برای برخی از حوادث دنبال شوند. این عمل دقیقاً مانند چارچوبی است که به شما اطلاع می دهد که باید در موقعیت های مختلف چه کار کنید، چگونه بپوشید، چگونه رفتار کنید و همچنین در چه شرایطی چه سخنی را بگویید

طرحواره های مختلف در طرحواره درمانی

طرحواره حوزه بریدگی و طرد

• رهاشدگی و بی ثباتی
• بی اعتمادی و بدرفتاری
• نقص و شرم
• انزوای اجتماعی
• محرومیت هیجانی

طرحواره های حوزه خودانگیختگی ناکافی

• منفی گرایی و بدبینی
• بازداری هیجانی
• تنبیه
• معیارهای سرسختانه، عیب جویی افراطی

طرحواره های حوزه خویشتن داری و خود انضباطی ناکافی

• احساس استحقاق و بزرگ منشی
• خویشتن داری و خودانضباطی ناکافی

انواع طرحواره حوزه دیگر جهت مندی

• اطاعت
• ایثار
• پذیرش جویی و جلب توجه

طرحواره های حوزه خودگردانی مختل شده

• احساس وابستگی و بی کفایتی
• آسیب پذیری به ضرر و بیماری
• خود تحول نیافته یا گرفتار
• احساس شکست

سه نوع سبک مقابله‌ای طرحواره (اسکیما)

تسلیم

این روش مقابله‌ای، به معنای پذیرش یک طرحواره و بها دادن به آن است. روش تسلیم، معمولاً منجر به رفتاری می‌شود که الگوی طرحواره را تقویت کرده یا ادامه می‌دهد. برای مثال، اگر در کودکی تسلیم طرحواره‌ای شوید که در نتیجه غفلت عاطفی شکل گرفته است، ممکن است بعداً خود را در رابطه‌ای با غفلت عاطفی بیابید.

اجتناب

به تلاش برای زندگی بدون یک طرحواره خاص، اجتناب می‌گویند. ممکن است از فعالیت‌ها یا موقعیت‌هایی که احتمالاً می‌توانند باعث ایجاد طرحواره شوند یا در شما احساس آسیب‌پذیری ایجاد کنند، اجتناب کنید. روش اجتناب، ممکن است شما را مستعد مصرف مواد، رفتار پرخطر یا اجباری و سایر رفتارهایی کند که باعث حواس‌پرتی می‌شوند.

جبران افراطی

جبران افراطی، به معنای تلاش برای مبارزه با یک طرحواره، از طریق عمل در جهت مخالف با آن است. این گفته ممکن است پاسخی سالم به یک طرحواره به نظر برسد، اما همان‌طور که از اسم آن مشخص است، جبران بیش‌ازحد معمولاً بیش‌ازحد نیاز است.

اهداف طرحواره درمانی کدامند؟

در طرحواره درمانی در کنار درمانگر روی مسائل زیر کار می‌کنید:

• شناسایی و به کارگیری طرحواره‌های التیام دهنده
• شناسایی و تبیین سبک‌های مقابله‌ای که در مسیر نیازهای هیجانی قرار گرفته‌اند
• تغییر الگوهای احساسی و رفتاری حاصل از طرحواره ها
• یادگیری چگونگی تأمین نیازهای هیجانی اصلی به روش‌های سالم و انطباقی
• یادگیری نحوه مقابله سالم با ناکامی و تنش در هنگامیکه نیازهای خاصی تأمین نمی‌شوند.

اسکیماتراپی برای چه افرادی مناسب است؟

انواع طرحواره درمانی در درمان افسردگی مزمن، اضطراب و مشکلات روابط اجتماعی و عاطفی می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند. این روش درمانی در زمینه‌های مختلف روان‌درمانی کاربرد دارد.

به عنوان مثال به مصرف‌کنندگان مواد مخدر کمک می‌کند پس از ترک کردن، دچار بازگشت مجدد نشوند یا در بهبودی افرادی که از اختلالات شخصیت، مانند اختلال شخصیت مرزی رنج می‌برند، بسیار مؤثر خواهد بود.

همچنین افرادی که مشکلات و ناراحتی‌های روحی و روانی آن‌ها به سایر روش‌های درمانی، مانند روان‌درمانی شناختی پاسخ نداده است، می‌توانند از این روش درمانی سود ببرند.